So’ la j

Unkuò parlemo de la /j/, o mèjo de la <j>.

Ge n’ é sèrte paròle ke, in italian, le gavaría <gl(j)> mentre in vèneto le gà <j>. Parké? El pò èser forsi parké, dopo na trasformasion Vgl(i) > Vlj, la <l> la xe rente de na <i> kofà in xilio, ‘alio’, ‘òlio’, ‘malion’ e ‘lora le se dixe kome se la ge fuse na /j/ e kuindi se gà skomensià skríverle ko na <j> (xijo, ajo, òjo, majon)? Dixéndolo mèjo, da na banda sèrte paròle ke in italian le gavéa ‘Vgl(i)’ le se gavéa skomensià skríverle ko ‘Vli’ (par via de la mankansa de ‘l sòn /ʎ/), da kelaltra invese la letura de ‘li’ kofà /j/ el gà trasformà kuele paròle ko na skritura ko <j>.

El pòl èser kuesto el kaxo? El pòl èser anka ke i venesiani i lèxa le <j> kofà <jh>, o ‘l xe stà na derivasion independente dirèta da gl(i) > jh mentre ke in altre parti de ‘l Vèneto se gà vúo gl(i) > li > j? A ste domande no sò ankora respónder.

Kuesto, ankora, el vòl dir forsi evanesensa anka ko (V)lj? (el kaxo ko ljVlV el jèra xa stà kuèrto da VlV, e ljlV el xe inposíbil kuindi no ‘l pòl mai kapitar) no ‘l saríe strano…

 

PS. Forsi par paròle “vèce” kofà òjo e ajo saríe pi korèto parlar de latin, pitòsto ke de italian.

Sol parké de c/k e ɉ/g

Premeso ke no ge xe ñankora na grafía ufisial pal vèneto, parké, par krearla, bexòña farlo ko ‘n alfabeto opako (no trasparente)?

Tòlto da Trasparenza fonologica:
“Caratteristiche certe dell’opacità fonologica sono […] la necessità di compitare le parole […] e maggiori difficoltà per tutte le tecnologie di riconoscimento vocale.
Molte lingue artificiali, come l’esperanto e gli esperantidi sono costruite proprio sulla base di un’opacità tendente allo 0, ovvero su un basso livello di discrasia fra scritto e parlato.”

Se bexòña far na ròba mèjo farla ben, nò? parké inserir opasità dove ke se pòl evitarla?

Go tentà de vesinarme a na pronunca pi posíbile fonètega, kuesto par dar na man a tuti de poder lèxer kuelo ke ‘l vièn skrito da altri. Par sto motivo kuà la < j > e la < ɉ > le xe símili.
Go doparà el señeto – par la < đ >, rendéndola símile a la < d >, ke la xe n’ altra realixasion de ‘l fonèma in sèrte varianti.
Par doparar manko señi gràfegi posíbili lo go doparà anka par el < ŧ >.
E par vèñer kontro anka a i vèneti migrài go inserío el < ñ >.

Rèsta fora la kuestion // e /k/, e /ʤ/ e /ɡ/. Par rénder manko opako posíbile ‘l alfabeto se ga desixo de doparar < c > e < k >, e < ɉ > e < g > in manièra kostante (un grafèma un son solke).

La èle evanesente pò la ga dele règole de pronunsia, kuindi se pòl lasarla indikàa ko < l >, e oñi un la lexarà konforme a la só variante (se pòl komunkue doparar < ƚ > par indikar ke la và lèta pròpio evanesente).
No se pòl far isteso ko la < j >, parké no la ga na règola xeneral (‘te na variante ge pòl èser sia na < j > ke na < ɉ >).

Kome ‘l esperanto la me grafía la dòpera la < h > kome diakrítego par sèrte létare ke se pòl ‘ver difikoltà katarle ‘te na tastièra. Kuindi se pòl benisimo skríver < dh >, < th >, < jh >, < lh >, e < nh >.

I asenti i se rende necesari par far lèxer sensa anbiguità na variante a tute kelaltre. Oltre a no pèrder un tèrmine par strada (da lèxerse kome “no dexmentegar kome ke se lèxe na paròla parké no pi doparàa”).

Ko ‘n alfabeto fato a sta manièra tuti i pòl skríver ‘te la só variante parké la konprende tuti i soni doparai da tuti i dialèti de ‘l vèneto. E oñi un el xe bon de lèxer kuela de kelaltri.

Tentar de portar tanta variansa ‘te na ùnika grafia el xe inposíbile, basta vardar kòrvo/kòrth, o kuando/koando, ki/ci, etc. Masa variabilità, veñerìa ‘n alfabeto masa grando e masa konplèso.

Kuala variante la pòl raprexentar tuto el Vèneto? opur, kuala variante doparar par un vèneto standard? opur, kualo vokabolario, kuala gramàdega doparar?
Kostruirgene una da xèro no xe posíbile. I sardi e i ladini i ga tentà de far na ròba konpaña e i ga falío. Rèsta da sernirn una xà existente, ma kuala? Kuela ke pi la se vesina a ‘l italian no ‘l ga senso (uno podaría domandarse parké no al furlan, o al tedesko, o a ‘l latin…). Na posíbile solusion la xe kuela ke pi la raprexenta tuto el Vèneto, e kuindi kuela ke la “stà a mèxa via” intra tute le varianti de vèneto; de mòdo ke sia manko difísile inpararla par tuti (kuesta variante, da ‘l post presedente, la rexulta èser kuela de Méolo).
Un disionario, pò, el ga da inklúder tute le paròle in tute le varianti, indikando anka indove ke le xe doparàe (ank(u)ò/ankúo/ankó(i), ink(u)ó/inkói, unkuò, onkó). E na gramàdega la ga da far altretanto, indikando indove ke se àplika na règola e indove ke nò.

 

Ve pàreƚo ben?

So el ditongamento toskan

El ditongamento toskan ‘l é la trasformathion de [i]é[/i] e [i]ò[/i] tònege (= ko asénto) in silaba verta (= ke no la fenise par konsonante) intei ditongi [i]ié[/i] e [i]uò[/i] (it. “siéde”, “viéne”, “fuòco”, “uòmo”).

Inte la lengua veneta no ‘l é avenhùa sta roba kuà, defati se dixe [i]fògo[/i], [i]òmo[/i], [i]ròda[/i]… ma par [i]é[/i]? e le forme [i]jèra[/i], [i]jèrimo[/i]?
Tra el XIII sek. e la fin de el XIV sek. el toskan el ‘véa le forme “iera” e “ierano” (prima par ditongamento, e po par monotongamento).
Inte la lengua veneta el pol èser akadùo ke la forma toskana ko el jod in printhipio el venhese konsiderà al pari de altre parola kome [i]justo/xusto[/i], e kuindi, seguendo la trasformathion (regolar pal veneto) J- > X-, el pol èser ke se sipie rivai a [i]xera[/i]/[i]xerimo[/i] a partir da la forma toskana. Kuesto almano a Venethia, e po esportàa anka ente la “kanpanha” (kome ke i la cama lori), kome ke se pol intivar vardando la distributhion xeografega de ‘l v. [i]èser[/i] ko l’ inithial [i]j/x[/i].

E pa’ le forme de ‘l endegadivo prexente? ‘l averie da far “je/xe”, ma “je” propio no ‘l existe. E ‘lora parké?
Se avaresimo da koniugar in maniera regolar el venheria fora “èse”, o “se”. E propio sta ultima forma la se kata dha intel 1445 (mi se [1445], ti se [1390], lu se [1532]). Ma parké ‘lora el se à traformà in [i]xe[/i]? Forsi parké, par solito, se kata dopo de na vokal e ‘lora la se à sonorixà? e parké no pa’ [i]voaltri sé, noaltri sémo[/i]? forsi par influentha de ‘l toskan?